آشنایی با شهرضا
معرفی شهرضا
درباره شهرضا
شهرستان شهرضا كه در گذشته قمشه ناميده مي شد از زمان سلسله ساسانيان به صورت بخش كوچك با جمعيت مختصر كه داراي حصاري مستحكم بوده وجود داشته است . آنچه كه از نوشته هاي تاريخي و شواهد و قرائن موجود برمي آيد اين است كه شهرضا پيش از پيدايش اسلام به صورت قريه اي در 14 فرسنگي اصفهان وجود داشته است
توسعه و تبديل شهرضا به مركز يك مهم استراتژيكي و تجاري در دوره صفويه به اوج خود رسيده است كاروانسراها، قهوه خانه ها و مراكز خدماتي زيادي جهت سرويس دهي به مسافراني كه ازاين مسير گذر كرده اند ايجاد شده كه خود موجب افزايش جمعيت گرديده است و هم اكنون نيز اين شهر در مسير شاهراه اصلي شمال به جنوب كشور قرار دارد شهرستان شهرضا با مساحتي در حدود 9/4573 كيلومتر مربع و با ارتفاع 1825 متر از سطح دريا قسمتي ازفلات ايران را تشكيل مي دهد و در دشت نسبتا همواري قرار دارد شهرضا از قديم الايام مهد علم ودانش بوده است تا جايي كه اين شهر را يونانچه ايران ناميده اند از مشاهير و علماي اين شهر مي توان به آقاي محمدرضا قمشه اي – ميرزا نصرا... قمشه اي – حكيم فرزانه و حكيم مهدي الهي قمشه اي و شهيد آيت ا... مدرس و سردار رشيد اسلام شهيد حاج محمد ابراهيم همت اشاره نمود.
آثار تاریخی شهرضا
مسجد جامع شهرضا: از آثار مربوط به عهد سلجوقیان در ابتدای بازار شهرضا واقع شده، دارای گنبدی مرتفع و یک مناره می باشد که از آجر ساده می باشد. در مورد تاریخ بنای مسجد بر لوحه ای چنین آمده: بر دالان مسجد جامع، بر یک لوحه سنگی، وقف نامه ای موجود است که مقداری از آب و ملک صحرای موقان شهرضا را وقف مسجد نموده است.
امامزاده شاهرضا:
از جمله آثار دیدنی این شهر امامزاده شاهرضا است. گفته می شود شاهرضا در زمان امام رضا از دست ماموران حکومت وقت گریخت و به کوه این شهر پناه برد. ماموران اورا در غاری درآن کوه کشتند و سرش را برای حاکم اصفهان بردند.
بقعه مذکور از آثار با ارزش اسلامی در عهد صفویـه می باشد. ساختمان اولیه این بقعه متعلق به عهد شاه اسماعیل اول مؤسس سلسله صفویه (۹۵۰ـ۹۳۰) هجری قمری است.
شاه بویه شهرضا: در کنار محله حصور آباد شهرضا، مکانی به نام شاه بویه معروف است. شاه بویه تا سال ۱۳۱۷ شمسی دارای گنبد رفیع آجری بـوده که در این سال بـدون توجـه به اهمیت آن از نظـر تاریخـی و معمـاری خراب می گردد. شاه بویه یکی از شاهزادگان مظفری است که در سال ۷۹۵ هجری قمری به دست امیر تیمور کشته شده است. در سالهای اخیر شاه بویه مجدداً وقف گردیده و در ایام محرم و روزهای مذهبی در آن روضه خوانی صورت می گیرد.
بقعه سید خاتون شهرضا: در شمال شرقی شهرضا بقعه ای قرار دارد که دارای یک صحن نسبتاً وسیع می باشد که در اطراف آن اتاقهایی ساخته شده است. در حد شرقی این بقعه مکان دیگری وجود دارد، دو قبر دیگر در آن واقع شده که به احتمال زیاد این دو قبر مربوط به دو تن دیگر از افراد آل مظفر است. در مورد بی بی خاتون به نقل از فارسنامه در سالنامه فرهنگی چنین آمده است: شاه شجاع و شاه منصور، فرزندان امیر مبارزالدین برسر جانشینی پدر اختلاف کردند و بین آنها کشمکش و جنگ در گرفت و چون خان سلطان خاتون، زوجه شاه محمود به قصد انتقام از قتل عم خود امیر شیخ می خواست مظفریان را از میان بردارد. شاه شجاع را تحریک به تسخیر اصفهان نمود و شاه محمود بر این راز آگاه گردید، منکوبه خود را با آنکه جمالی مرغوب و کمالی مطلوب داشت، بکشت.
بازار بزرگ و چهار سوق شهرضا: این بازار که از جمله بازارهای قدیمی کشور محسوب می شود به شکل زیبایی در دل بافت قدیمی شهر طی قرون گذشته گسترش یافته است. این بازار دارای کاروانسراها و اماکن قدیمی است. در مرکز بازار چهار سوقی قرار دارد که گنبدی آجری بر فراز آن ایجاد گردیده که از جمله آثار تاریخی این شهر محسوب می شود.
مسجد نو در خیابان حکیم فرزانه
مسجد حاج عبدالحمید و تکیه خان
قدمگاه خواجه خضر
صنایع دستی شهرضا
هنر-صنعت سفال گری و سرامیک سازی در شهرضا پیشینه ای طولانی دارد و سالیان درازی است که شیوهٔ ارتزاق برخی از مردمان این دیار است. این پدیده در این منطقه به شیوهٔ خاص خود تکوین یافته به گونه ای که امروزه از ویژگی های منحصر به فردی برخوردار بوده و شهرضا نیز در کنار میبد و لالجین همدان دارای سبک خاص خود در سرامیک و سفال گشته است. ویژگی های تمایز دهنده و مشخصه های اصلی این پدیده در شهرضا در طرح ها و نقش ها و نیز در نوعی رنگ لاجوردی خاص خود را نشان می دهد. آگاهی بیشتر در این زمینه را از زبان یکی از سفالگران این شهر در اینجاخواهید یافت.
آب و هوای شهرضا
درجه حرارت هوای شهرستان از جنوب به سمت شمال شرق افزایش می یابد به طوری که میانگین سالانه دما در جنوبی ترین قسمت شهرستان حدود ۱۰ درجه سانتیگراد و در قسمت شرق به ۱۶ درجه سانتیگراد می رسد. میزان تبخیر سالانه از ۱۴۰۰ میلیمتر در جنوب غرب تا حدود ۲۲۰ میلیمتر در ناحیه شمال شرق شهرستان افزایش می یابد.
بارندگی شهرستان تحت تاثیر جریانات جوی است که از سمت غرب وارد منطقه می شوند. توده های هوای باران زائی که از سطوح وسیع آب مانند دریای مدیترانه، دریای سیاه و اقیانوس اطلس سر چشمه می گیرند، منشا اصلی بارشها هستند. میانگین بارش سالانه در شهرستان از حدود ۴۰۰ میلیمتر در جنوب غرب تا ۱۱۹ میلیمتر در شرق شهرستان متغیر است.
تاریخچه شهرضا
پیشینه شهرضا به دوران ایران باستان بر می گردد. در آن زمان شهرضا قریه ای بود در فرسنگی اصفهان ، که قلعه سمیرم نامیده می شده است. این قریه که در آن روزگاران دارای حصارهای محکم بوده و به سه بخش تقسیم می شده است :
بخش غربی آن را سمیرم سفلی بخش جنوبی را سمیرم علیا و بخش مرکزی را قمیشه یا قمشه می نامیدند.
در طول تاریخ سلسله های گوناگون از جمله آل زیار ، دیلیمان ، سلجوقیان و خوارزمشاهیان ، ایلخانان و صفویان بر این شهرستان چیره شده و آن را در قلمرو خود قرار داده اند.
در دوره صفویه شهرضا به دلیل نزدیکی به پایتخت ، اهمیت بسیار یافتو یکی از نقاط آباد کشور به شمار می آمد. در آن زمان جهانگردان و سیاحان مشهوری چون ژاپن بابیست تارونیه از آن دیدن و در سفرنامه های خویش یاد کرده اند.
در حمله افغانها این شهرستان آسیب فراوان دید و بسیاری از آثار و بناهای باشکوه آن از بین رفت. همچنین با شروع جنگ جهانی اول ، مقارن سلطنت احمدشاه قاجار قمشه نیز دستخوش آشوب شد و یاغیان و راهزنان همچون سایر نقاط کشور ، در شهرضا هرج و مرج فراوان کردند.
در سال 1303 شمسی هنگامی که رضاخان پهلوی از قمشه عبور می کرد نام این شهر را به شهرضا تغییر دادند و از این سال رسماً شهر قمشه به شهرضا تبدیل شد.
شهرضا تا زمان قاجار دارای 7 محله بود که هر محله با حصارهای بلندی محصور شده بود و هر یک دروازه ای داشت.
نوسازی این شهر در سال 1310 شمسی آغاز گشت و اولین خیابان در آن احداث شد.
نام شهرضا
نام پیشین آن «کوم شه»، «کُمشه» یا «قُمشه» بوده است. کوم شه به معنی شکارگاه است. همچنین گفته می شود که این شهر را اقوام یزدگرد سوم ساسانی بنا نمودند. لـذا به نام قوم شاه نامیـده شد، که بعدها مخفف آن قمشه گردید. در دوره رضاشاه نام آن به شهرضا تغییر یافت.
تاریخ شهرضا
این شهر با سابقه طولانی از جمله شهرهای قدیمی و با اهمیت استان اصفهان است. مساعد بودن آب و هوا و سرسبزی محیط در شکل گیری هسته اولیه شهر نقش داشته است. بافت قدیم شهر بارها تجدید بنا گردیده اما اصولا حیات و هویت آن حفظ شده و در حال حاضر از نظر ترکیب و بافت فیزیکی با بخش های میانی و جدید شهر تفاوت دارد. به احتمال زیاد بافت نخستین این شهر به پیش از اسلام برمی گردد.
بازار شهرضامرحله بعدی گسترش شهر مربوط به زمان صفویه می باشد که اصفهان به عنوان پایتخت انتخاب گردید. قرار گرفتن این شهر در محور جاده اصفهان به فارس که یکی از راههای مهم تجاری بوده موجب رونق اقتصادی آن گشته است. از طرف دیگر به خاطر نزدیکیش با اصفهان نوعی عملکرد نظامی نیز داشته است. در این دوره به دلیل امنیت نسبی بافت فیزیکی شهر توسعه یافت.
مرحله بعدی گسترش شهر مربوط به دوره قاجاریه است. در این دوره شهر به شکل قلعه مانند و دارای دروازه بوده که هفت محله در آن جای می گرفته اند. مجموعه دروازه ها با عناصر تشکیل دهنده محله، نظیر بازارچه گذر، مسجد، تکیه، آب انبار و حمام در عین استقلال نسبی به کل شهر نیز وابسته بوده است. بازار در مرکز شهر قرار داشته و به عنوان کانون اصلی مبادلات اقتصادی و تجاری، همه شریانها را به خود متصل نموده است.
در دهه چهل ایجاد امنیت نسبی در کل کشور و تبدیل شهرضا به مرکز شهرستان موجب رشد شهرنشینی گشته، به طوریکه رشد کالبدی شهر در این دهه چشمگیر بوده است. در این دوره از حیات، شهر به دلیل ایجاد مناسبات جدید اجتماعی ـ اقتصادی و سیاسی شهر از حالت ایستا خارج شده و به یک رشد نسبتاً سریع شهرنشینی دست یافت و صنایـع که تا این زمان تنهـا در مقیاس سنتـی آن مطـرح بوده جای خود را به کارخانه های نسبتاً بزرگ سپرد. جهات گسترش شهر در این دوره در بخش های شمال غربی بوده است و بافت فیزیکی آن به عنوان پیوند دهنده بافت قدیم و جدید کاربرد شهری خود را حفظ نموده است.
معماری قمشه
کمتر سياح و جهانگردی است که از قمشه گذر کرده باشد و در مورد معماری مصالح به کار رفته در آن صحبت نکرده باشد . تاونيه سال 1075 ه ق . 1664 م. در سفرنامه خود نوشته است (( قمشه کاروانسراهای متعددی دارد به نسبت اينکه همه از خاک و خشت بنا شده خوب و قشنگ هستند .
اين شهر مرکب از يک سلسله دهات است که متصل به يکديگر واقع شده و نيم ليو مسافت را به طول اشغال کرده اند . ))
جملی کاری سال 1106 ه ق . 1694 م . نوشته :(( دور آن را ديوارهای بلند با وضع مرتب و دارای باروهای دوپهلو در جوانب فرا گرفته است.)) نويسنده دو سفرنامه از جنوب ايران در سال 1256 ه ق . نوشته است: (( قمشه حصارش مستحکم و بدون خندق است. در ازمنه صفويه آباد بوده است. حصار و خندق معتبری داشته که خندق آن به مرور منهدم و حصارش به اندک تغييری بر جاست کاروانسراها و دکاکين خرد و بزرگ که کفايت اين جمعيت و صادر و وارد اين را بنمايد موجود و کلا تمام ابنيه و عمارات آن تقريبا آباد و خرابه کمتر به نظر آيد .
حمامها مساجد يک مدرسه و چندين يخچال معتبر دارد. کنت دو گو بينو سال 1273 ه ق . 1856 م . اطلاعات مختلفی از معماری قمشه داده است: (( مارا از حصار شهر گذراندندو در فاصله ربع فرسخی در مدخل يک باغ بزرگ که مثل هميشه با ديوار محصور بود قدم به زمينی نهاديم و مشاهده کرديم که چادر هايمان را در کنار يک جوی زيبا در دو قدمی يک کوشک مزين به حوض و فواره بر افراشته اند در هر سو جنگلهای کوچکی از درختان چنار زردآلو و آلو گسترده بود که با درختان مو در هم آميخته و منظر بديعی را ايجاد کرده بودند در گوشه ای از باغ کبوتر خانه بزرگ سر بر افراشته بود.))
مشاهیر و سرداران شهرضا
این شهر از نظر مذهبی و فرهنگی از دیر بازکانون اجتماعات و مباحث عقیدتی، دینی و جایگاهی برای علما و دانشمندان بزرگ بوده است .
ملا مصفی قمشه ای : وی از علما طراز اول دوره قاجاریه بوده است . آقا محمد رضا قمشه ای (حکیم صهبا ): امام خمینی (ره) از ایشان (شیخ مشایخنا) یاد کرده اند. از ایشان بیش از 15 کتاب و رساله بجای مانده است .
مرحوم پروفسور حبیب اله هدایت (پدر علم تغذیه ایران ) تاسیس انستیتوی تغذیه و علوم غذایی ایران و انجمن دیابت ایران از جمله فعالیت های علمی این بزرگوار است .
استاد علی خدادای : ایشان بزرگترین استاد هنر قالیباف ایارن است .شاهکار ایشان فرش برجسته بوستان است که کار خلق آن 7 سال طول کشید
همچنین از اساتید مسلم شعر و ادب فارسی و هنرمند شهرضا می توان به حکیم زاهد ، استاد آشفته ، استاد پریش ، استاد ریحان ،استاد سالاری ، استاد سوزان ، میرزا حکیم نصراله ، دکتر محمد حسین الهی قمشه ای ، حکیم ملا محمد هادی فرزانه ، آیت اله سید فضل اله حجازی ، استاد غلامرضا طاهر ،حکیم اسداله ، استاد مصطفی ملکیان، محمد حسن شبانی استاد مسلم زری بافی پارچه ای اشاره کرد.
از سرداران شهید شهرضا می توان از سردار شهید حاج محمد ابراهیم همت (فرمانده لشکر محمد رسول الله ، سردار شهید سید جمال طباطبایی ، سردار شهید رضا قانع ، سردار شهید سیف اله حیدرپور ، سردار شهید سید محسن صفوی (اولین فرمانده سپاه پاسداران شهرضا و مسئول دفتر مهندسی وزارت سپاه در استان اصفهان ) و سردار شهید سید ابراهیم میر کاظمی و سردار حاج ولی الله کشوری یاد کرد.
بیشتر بخوانید: